برپایی آیین‌های نوروز در دیگر کشورها و شباهتها و تفاوتهای آن با ایران
در ایران و افغانستان نوروز به عنوان سال نو جشن گرفته می‌شود، اما در ترکمنستان، تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه تحت عنوان جشن بهاری تجلیل می‌شود. آیین‌های نوروزی چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در این کشورها دارند.
سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در ۸ مهر ۱۳۸۸ نوروز را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد. در متن تصویب شده قطعنامه (۲۵۳/۶۴RES/A ) سازمان ملل آمده است که نوروز قدمتی ۳ هزار ساله دارد و بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.
پس از ثبت نوروز قرار شد مراسم نوروز جهانی هر سال در یکی از کشورهای حوزه فرهنگی آن برگزار شود. جشن جهانی نوروز در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در ایران، ۱۳۹۱ در تاجیکستان، در سال ۱۳۹۲ در ترکمنستان و برای آخرین بار در سال ۱۳۹۳ در افغانستان برگزار شد. در ۳۸ کشور از جمله ایران، ترکیه، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان و ازبکستان نوروز به صور مختلف جشن گرفته می‌شود.
محقق مقیم شهر دوشنبه خورشید همدم، در گفتگو با دویچه وله می‌گوید، نوروز پیام‌آور صلح است و تجلیل از آن در شرایط تنش‌زای منطقه می‌تواند به کاهش تنش کمک کند. جشن جهانی نوروز که قبلا هر سال در یکی از کشورهای “حوزه فرهنگی نوروز” برگزار می‌شد اکنون ۳ سال است به فراموشی سپرده شده است. به باور این کارشناس در شرایطی که آتش جنگ در منطقه شعله‌ور شده برگزاری این جشن نوروز می‌تواند از التهاب و تنش منطقه بکاهد.
آئین‌های نوروزی در میان تاجیکان
این محقق تاجیکستانی تاکید می‌کند در مراسم‌های نـوروزی دوره شوروی سابق و حتی اوایل سالهای استقلال (۱۹۹۱) تاجیکستان سفره هفت شین (هفت مواد غذائی با شین شروع می‌شود) چیده می‌شد. تاجیکستان یک کشور سکولار و دنیوی است و گذاشتن شراب بر سر سفر رایج بوده و این سفره بیشتر به هفت شین معروف بوده است. اما در ۳ سال گذشته مردم به بیشتر سمت سفره‌های هفت سین گرایش پیدا کردند و در خانه‌های تاجیکان اکنون دوباره سفره هفت سین رواج پیدا می‌کند.
این کارشناس مقیم دوشنبه اضافه می‌کند در تاجیکستان ۴ روز رسما تعطیل است و عملا این تعطیلات تا ۶ روز به صورت غیر رسمی ادامه پیدا می‌کند. ۱۳ به در هم به طور رسمی در این کشور رایج نیست.
آقای همدم همچنین می‌گوید امسال مراسم چهارشنبه سوری در مناطقی از تاجیکستان هم برگزار شده است. نوروز در تاجیکستان جشن ملی به حساب می‌آید. رهبران سیاسی، شخصیت‌های علمی و فرهنگی فرا رسیدن بهار و نـوروز را به مردم شادباش می‌گويند. به گفته همدم اگرچه در تاجیکستان تقویم میلادی رواج دارد اما مقامات عالیرتبه در پیام‌های خود سال نو و نـوروز را هم به مردم تبریک می‌گویند.
جشن بهار در ترکمنستان
امین گلی نویسنده و محقق ترکمن هم به دویچه وله می‌گوید در ترکمنستان به دلیل “سیاست بی‌طرفی” (سیاست خارجی عدم مشارکت در بلوک‌های سیاسی منطقه و جهان) جشن نـوروز را “جشن صلح و دوستی” می‌نامند. به گفته این کارشناس در ترکمنستان برخلاف تقویم‌های جدید که از اول فروردین به استقبال بهار می‌روند ترکمن‌ها قبل از فروردین یعنی از ۲۰ اسفند جشن و مراسم‌های بهاری را آغاز می‌کنند.
ترکمن‌ها به این جشن “نـوروز چوپانی” می‌گویند. این پدیده را به گفته این محقق ابوبکر نرشخی در کتاب “تاریخ بخارا” (مهمترین و قدیم‌ترین اثر بر جای مانده دربارهٔ بخارا به زبان فارسی) نیز یادآور شده است.
آقای گلی اضافه می‌کند هفت سین که با سین شروع می‌شود از “یدیسی” ترکی یعنی هفتمین گرفته شده است. ترکمن‌ها معتقدند که هفت چیز از جمله گندم، نمک، سبزه که برکت‌دار هستند سر سفره میگذارند.
این محقق در ادامه افزود که در ترکمنستان روز اول و دوم نـوروز تعطیل رسمی است. بین ترکمن‌ها رسم است که در ایام نـوروز نوجوانانی که به سن بلوغ می‌رسند از یک کاسه طلائی آب می‌نوشند و آنها را سوار اسب می‌کنند تا شجاعتشان را نشان دهند. دختران نیز تا نیمه‌های شب سرود ویژه نـوروزی به نام “لاله” (لاله خوانی) را می‌خوانند.
نوروز در جمهوری آذربایجان
اما عید نوروز و مراسم‌های آن در جمهوری آذربایجان چگونه برگزار می‌شود؟
این کشور یکی از مبتکران ثبت نوروز جهانی در سازمان ملل به حساب می‌آید. بعد از استقلال آذربایجان نوروز به عنوان عید رسمی برگزار می‌شود و یک هفته تعطیل است.
بسیاری از سنتهای نوروزی میان ایران و آذربایجان مشترک است، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. برای نمونه هر چهارشنبه اسفندماه بعنوان جشن برگزار می‌شود و نامی دارد، مثلا به ترتیب چهارشنبه آب، باد، آتش، خاک. در ایران فقط آخرین چهارشنبه سال خورشیدی بعنوان جشن آتش (چهارشنبه سوری) برگزار می‌شود، اما در جمهوری آذربایجان آخرین چهارشنبه سال را به عنوان “چهارشنبه خاک” برگزار می‌کنند و یک هفته قبل از ایران در این کشور “چهارشنبه آتش” برگزار شده است.
بیشتر برنامه‌های عمومی ، مانند کنسرت‌ها و نمایش‌های “کچل و کوسا” (مراسمی است که شخصیت‌هایی در ایام نـوروز در کوچه‌ها گردش می‌کنند و برنامه اجرا می‌کنند) از طرف دولت برگزار می‌شود. در آذربایجان در سفره نـوروزی بجای هفت سین بیشتر شیرینی، نقل و نبات میگذارند. اما جشن ۱۳ به در در این کشور به آن معنایی که در ایران برگزار می‌شود وجود ندارد.
آئیین‌های نوروزی در افغانستان
در افغانستان جشن نـوروز طبق سنت‌ها برای مدت دو هفته برگزار می‌شود و مردم از چند روز قبل (حداقل قبل از چهارشنبه سوری) برای آغاز این جشن آماده می‌شوند. از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ ( دوران حکومت طالبان) از برگزاری مجموعه این جشن ها جلوگیری می شده است.)
در مراسم «جشن دهقان» که در روز اول سال اجرا می‌شود کشاورزان به شهرها می‌آیند و تولیدات خود را به نمایش میگذارند. در سالهای اخیر این مراسم تنها در کابل و برخی شهرهای بزرگ اجرا می‌شود و حتی شخصیت‌های بلند پایه حکومتی نیز در تماشای آن شرکت دارند.
خوراک‌های ویژه نـوروز
مردم برای روزهای نـوروز به ویژه شب سال نو اقدام به پخت غذاهای خاصی می‌کنند. معمولاً غذای سبزی چلو در این شب پخته می‌شود. نانوایی‌ها نیز در این روزها نوعی کلوچه می‌پزند که به آن کلوچه نـوروزی می‌گویند و فقط در نـوروز پخته می‌شود.
در افغانستان به جای هفت سین مردم به آماده کردن هفت میوه می‌پردازند. هفت میوه چیزی شبیه به سالاد میوه است که از هفت نوع میوه خشک مختلف تشکیل شده. این هفت میوه عبارتند از: کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی(زردآلوی خشک/کشته) و گردو یا آلو.
اینستاگرام ایران کارگر: https://www.instagram.com/iranworkers
به کانال تلگرام ایران کارگر بپیوندید https://t.me/IranKargar96
